อยู่กับปัจจุบัน ตั้งรับเศรษฐกิจยุคโควิด

คอลัมน์ชั้น 5 ประชาชาติ
กฤษณา ไพฑูรย์

ผลกระทบจากสถานการณ์แพร่ระบาดของโรคโควิด-19 ทำให้หลายคนมีความเครียด ความวิตกกังวล

วันนี้จึงอยากนำ “ข้อธรรมสำหรับการดำเนินชีวิต” ของ พระอาจารย์ไพศาล วิสาโล เจ้าอาวาสวัดป่าสุคะโต ที่ได้เผยแผ่ไว้ในช่องอิ่มใจ Channel ในหัวข้อ “ฝึกใจให้อยู่กับปัจจุบัน” มาบอกเล่า เพื่อให้นำไปเป็นแนวทางปฏิบัติ เพื่อผ่อนคลายความทุกข์ใจกันลงได้บ้าง

พระอาจารย์ไพศาลท่านบอกว่า “ความทุกข์ของผู้คนทุกวันนี้ เพราะไม่รู้จักอยู่กับปัจจุบัน” ปล่อยใจให้ไหลไปกับเรื่องราวในอดีต

หรือลอยไปในอนาคต แล้วนึกวาดภาพปรุงแต่งเกี่ยวกับเหตุการณ์ข้างหน้า หน้าที่การงาน การวิตกกังวลเรื่องหนี้สินที่ต้องชำระ

อย่างช่วงที่ผู้คนเก็บตัวที่บ้าน เนื่องจากโรคโควิดระบาด ไม่มีอิสระเสรีจะไปเที่ยว ทำให้หลายคนมีความทุกข์ เกิดความอึดอัด เกิดความไม่พอใจ

แม้กระทั่งเวลาทำงาน หลายคนทำงานอย่างไม่มีความสุข ไม่ใช่เพราะงานยากหรืองานหนัก แต่ใจคิดไปถึงผลข้างหน้า คิดถึงความสำเร็จ หรือมีคนวิพากษ์วิจารณ์ พอวาดภาพไปอย่างนั้น เกิดความเครียดขึ้นมา แต่ถ้าดึงใจให้มาอยู่กับปัจจุบัน ความทุกข์จะลดลงมาก

คำว่า “ปัจจุบัน” ในที่นี้คือ อารมณ์ที่กระทบ หรือเกิดขึ้นในปัจจุบันทั้งอารมณ์พอใจและไม่พอใจ บางครั้งความทุกข์เกิดจากการไม่รู้จักวางปัจจุบัน เช่น เวลามีเสียงดัง ขณะกำลังฟังธรรมะ เสียงดังกระทบหู เราไม่ชอบ เป็นเพราะเราไม่วาง ปล่อยใจไปยึดในเสียงนั้น ถึงทุกข์ หงุดหงิด

หรือเวลานั่งนาน ๆ มีความปวด เมื่อย เป็นอารมณ์ปัจจุบัน คนส่วนใหญ่ พอปวด เมื่อย ใจไปยึดไปแบกไว้ เลยไม่ใช่แค่เมื่อยกาย แต่ปวดใจหรือทุกข์ใจ เพราะไม่รู้จักวางอารมณ์ที่เป็นปัจจุบัน แค่รับรู้ก็พอ รับรู้ว่ามีความปวด ความเมื่อย มีความรู้สึกร้อน รับรู้ว่ามีเสียงดัง แต่ไม่ยึด

ปัจจุบันในที่นี่ไม่ได้หมายถึงเวลา แต่หมายถึง “กิจที่กำลังทำอยู่ในขณะนั้น” ถ้ากำลังกวาดบ้าน ล้างจาน อาบน้ำ กิจเหล่านั้นคือปัจจุบัน ที่ควรจะใส่ใจรับรู้การกระทำเหล่านั้น ขอให้ใจมีสติ ไม่ใช่ทำเรื่องนี้อยู่ เดี๋ยวแวบไปเปิดโทรศัพท์ดูข้อความ

ในทำนองเดียวกันเวลาเรานึกย้อนสิ่งที่ผ่านมาในรอบปี เพื่อประเมินผลว่า ทำได้ดีแค่ไหน มีความสำเร็จ มีความล้มเหลวอย่างไร การที่มองย้อนไปถึงเรื่องราว หรือกิจกรรมในอดีตเหล่านั้นว่าเป็นปัจจุบันได้ “ถ้านึกอย่างมีสติ”

รวมถึงการวางแผนเกี่ยวกับอนาคต ถึงแม้ว่ามันเป็นเรื่องในอีก 3 เดือน หรืออีก 3-5 ปีข้างหน้า เป็นเรื่องอนาคตก็จริง แต่ถ้าเป็นงาน สิ่งนั้นคือปัจจุบัน กำลังวางแผนเกี่ยวกับอนาคตว่าปีหน้าจะทำอะไร เดี๋ยวใจลอยนึกถึงเรื่องไปเที่ยว อย่างนี้ไม่อยู่กับปัจจุบัน

ไม่ใช่ว่าพระพุทธศาสนาไม่ให้มองอดีต วางแผนเกี่ยวกับอนาคต ไม่ใช่ ! เป็นการนึกถึงอดีตอย่างมีสติ นึกถึงอนาคตต้องวางแผนอย่างมีสติ อย่างนี้เรียกว่าอยู่กับปัจจุบัน

“การอยู่กับปัจจุบันให้เป็น” หมายรวมถึง รู้ว่าในเวลานั้นควรทำกิจอะไร คนที่กำลังเล่นเกมออนไลน์ทั้ง ๆ ที่มันเป็นเวลาที่จะอ่านหนังสือเตรียมสอบ การที่เอาใจไปอยู่กับเกมออนไลน์ อันนั้นไม่ใช่อยู่กับปัจจุบัน เพราะไม่ใช่กิจที่ควรทำ กิจที่ควรทำตอนนั้นคือ อ่านหนังสือเตรียมสอบ

บางคนอ้างว่า พระพุทธเจ้าสอนให้อยู่กับปัจจุบัน เพราะฉะนั้นที่กำลังเที่ยวเตร่ กินเหล้า เล่นเกม เล่นโทรศัพท์มือถือ ให้ทำให้เต็มที่ ไม่ต้องคิดเรื่องอื่น วางเรื่องงานเรื่องการหน้าที่ความรับผิดชอบไว้ก่อน อันนั้นไม่ใช่ ที่จริงอันนั้น เป็นสิ่งที่ตรงข้ามเลย ไม่ได้อยู่กับปัจจุบัน สิ่งที่ควรทำในปัจจุบันคือ การทำงาน การปฏิบัติธรรม หรือว่าการดูแลลูก การดูแลครอบครัว

คนที่อยู่กับปัจจุบันจริง ๆ จะใส่ใจในการทำหน้าที่ จะไม่ละเลยการทำคุณงามความดี รวมทั้งการฝึกฝนจิตใจ เพราะสิ่งเหล่านี้จะช่วยทำให้ชีวิตมีความสุข และเป็นสิ่งที่ควรทำ เพื่อรักษาใจให้ไกลจากความทุกข์ อย่างไรก็ตาม บางครั้งการนึกถึงอนาคตก็มีประโยชน์ เช่น การเจริญมรณสติ การนึกถึงความตายที่รออยู่ข้างหน้า ทำให้เกิดความไม่ประมาท เห็นคุณค่าของเวลาในปัจจุบัน และทำให้ไม่ปล่อยเวลาให้สูญเปล่าโดยไร้ประโยชน์ เราจะยิ่งใช้เวลาที่มีอยู่แต่ละนาทีให้มีคุณค่า จะเร่งทำความเพียร อันนี้เป็นตัวช่วยให้เราอยู่กับปัจจุบันขณะ หรือใช้ปัจจุบันขณะให้มีคุณค่า ไม่ปล่อยให้วันเวลาผ่านไป หรือหายใจรดทิ้งไปเปล่า ๆ

การดึงใจให้กลับมาอยู่กับปัจจุบันได้อย่างไร “ต้องมีสติ” สติทำให้ระลึกได้ว่า กำลังทำอะไรอยู่ รวมถึงระลึกได้ว่า “ควรจะทำอะไรในเวลานี้” ไม่ใช่เล่นเกม สนุกสนาน ไม่ใช่เฮฮาปาร์ตี้ คลุกคลี

การภาวนาคือการทำหน้าที่หรือการทำความดี หรือการเตรียมตัวที่จะรับมือกับความทุกข์ที่จะเกิดขึ้นในอนาคต อย่างเวลาพิจารณา “อภิณปัจจเวกขณ์” เรามีความแก่เป็นธรรมดา เรามีความเจ็บไข้เป็นธรรมดา เราจะต้องพลัดพรากจากของรักของชอบใจ พวกนี้เป็นเรื่องอนาคตที่จะต้องเกิดขึ้นกับเราอย่างแน่นอน

เมื่อเรามีสติระลึกนึกถึง มันทำให้เราขวนขวายทำความเพียรในปัจจุบันไม่ปล่อยให้เวลาแต่ละนาทีปล่อยผ่านไปโดยไร้ประโยชน์ เราจะอยู่กับปัจจุบันได้อย่างแท้จริง การเจริญสติเพื่อเตือนใจเป็นสิ่งที่ขาดไม่ได้